In de Vredesspiraal, het kwartaalblad van de organisatie Kerk en Vrede, september 2011, jrg. 7 nr. 3, staan diverse artikelen over het Wereld-Vredescongres in Kingston, Jamaica, in mei 2011 van de Wereldraad van Kerken. Aan dit congres namen zo'n duizend afgevaardigden uit meer dan honderd landen deel. Onder meer besloot men oorlogvoering als een illegaal politiek middel af te keuren.

De Stichting Teilhard de Chardin wil door publicatie van een klein deel van de artikelen in deze Vredesspiraal haar instemming betuigen met de declaratie. Het verheugt de Stichting dat het 'inclusief denken', zoals dat in de jaren zeventig door de filosoof Feitse Boerwinkel in zijn gelijknamige boekje werd bepleit, zo nadrukkelijk in het middelpunt van de aandacht wordt geplaatst. De kwalijke gevolgen van het uitsluiten van mensen op grond van welk criterium ook - geloof, ras, huidskleur, politieke overtuiging enzovoort - kan niet genoeg onder de aandacht worden gebracht. Wanneer mensen door zich te verdiepen in elkaar proberen elkaar in hun eigenheid te bevorderen, pas dan kan vrede een kans krijgen. Pas dan voldoet de mens aan zijn opdracht de evolutie zelf ter hand te nemen teneinde te overleven.

Op de laatste dag van de bijeenkomst in Kingston werd de ontwerpslotverklaring aan de plenaire vergadering voorgelegd. In de tent werden kleinere groepjes (buzz-groups) gevormd om dat ontwerp samen te bespreken. Daarna stelde een rij van ongeveer zeventig deelnemers zich op bij de microfoons om commentaar te geven en amendementen in te dienen. De bijeenkomst liep natuurlijk uit: de middagsessie begon een half uur later dan gepland. Toen werd de herziene versie van het slotdocument voorgelezen. Allereerst volgde een stilte in de grote tenten daarna brak een daverend applaus uit. Sessievoorzitter patriarch Gennadios van de Wereldraad concludeerde eruit dat de slotverklaring blijkbaar was aangenomen door de plenaire vergadering. Ir. Kees Nieuwerth, leider van de Nederlandse delegatie 'recenseert dit slotdocument.

Wanneer we de slotverklaring met de ontwerptekst vergelijken komen we een aantal goede aanscherpingen tegen. Zo werd een zinsnede toegevoegd, die - terecht - herinnert aan de geschiedenis van slavernij in Jamaica, verwijzend naar het feit dat de universitaire campus waar we vergaderden gedurende de koloniale periode een suikerrietplantage was. Er staat nu een duidelijke en genuanceerde paragraaf in over onze solidariteit met de volkeren van Israël en Palestina, die beide door het voortdurende conflict beschadigd worden.

Er was enige discussie over de uitspraak in het ontwerp dat oorlog als politiek instrument uitgebannen zou moeten worden. In de uiteindelijke tekst staat nu dat de kerken verenigd zijn in hun streven dat oorlog illegaal dient te worden verklaard zoals dat met slavernij en met biologische en chemische massavernietigingswapens is gebeurd. Geweld tegen vrouwen en kinderen wordt duidelijk als zonde veroordeeld. In de paragraaf over 'vrede met de aarde' staat nu dat natuurlijke hulpbronnen op een rechtvaardige en duurzame wijze gedeeld dienen te worden. En wat betreft nucleaire energie staat nu dat de kernramp bij Fukushima opnieuw bewijst dat we niet op kernenergie als energiebron moeten vertrouwen. In de paragraaf over 'vrede op de markt' wordt expliciet kritiek geuit op de dwangmatige groei-economie en er wordt gesignaleerd dat er enorme bedragen uitgegeven worden aan militaire uitgaven en wapenproductie, terwijl er veel te weinig geld beschikbaar is voor het realiseren van de Millenniumdoelen en het heroriënteren van het economisch stelsel in een ecologisch en sociaal verantwoorde richting. Er staat zelfs: we vragen regeringen hun financiële middelen aan te wenden voor actieprogramma's die "het leven bevorderen in plaats van de dood". Kerken worden aangemoedigd hun regeringen te steunen bij het zetten van dergelijke stappen om ons economische stelsel te hervormen. In de oorspronkelijke ontwerptekst stond ook de zinsnede dat we "blijven worstelen met de vraag hoe onschuldige mensen beschermd kunnen worden tegen oorlog en geweld in het licht van de Responsibiltiy to Protect als deel van het concept van Rechtvaardige Vrede. Een uiterst ongelukkige formulering, gelet op de wijze waarop dit concept van R2P (Right to Protect) in Libië wordt toegepast! Door interventie op dit punt staat nu in de slotverklaring: "Wij blijven worstelen met de vraag hoe onschuldige mensen beschermd kunnen worden tegen onrecht, oorlog en geweld. In dit verband worstelen we met het concept van 'responsibility to protect' en het mogelijke misbruik daarvan."

Wapenhandel aan banden

Anders dan in het ontwerp staat er in de slotverklaring ook nadrukkelijk dat de lidkerken van de Wereldraad algehele nucleaire ontwapening en het aan banden leggen van de handel in kleine wapens voorstaan. Ook wordt ervoor gepleit dat de kerken op alle niveaus gewetensbezwaren tegen militarisme dienen te ondersteunen en vredeseducatie tot de kern van alle onderwijsprogramma's zouden moeten maken in scholen, seminaries en universiteiten. Naast deze samenvattende slotverklaring is er natuurlijk de op grond van de vele reacties van de lidkerken bijgewerkte 'Oproep tot Rechtvaardige Vrede' en een begeleidende tekst waarin vooral ingegaan wordt op de theologische onderbouwing van het concept 'rechtvaardige vrede'. Verder zijn er in Kingston vele workshops gehouden die tal van voorstellen voor concretisering en actie opleverden voor de vier onderscheiden deelthema's.

De Wereldraad zal hieruit een aantal prioriteiten kunnen destilleren voor het werkprogramma. Uiteindelijk zal dat pakket voorgelegd worden aan de Assemblee van de Wereldraad die gehouden wordt in Korea in 2013. De slotverklaring van de Convocatie te Kingston vraagt de Wereldraad dan ook om het werkprogramma van Rechtvaardige Vrede in al zijn dimensies de nodige prioriteit toe te kennen!

Concept veiligheid

Nederland heeft met de opkomst van Wilders het concept van vrede vervangen door het concept van de veiligheid. Het verschil is de oorlogverklaring aan 'de ander'. Het concept 'vrede' zoekt voortdurend een balans om alle aanwezigen zo optimaal mogelijk leefruimte en rechten te geven. Voor het zoeken van de balans is de inzet van alle aanwezigen nodig. Niemand kan zich verschansen in de eigen starheid, inflexibiliteit, oudste rechten of meer macht. Vrede is een voortdurend levendig, zorgvuldig, creatief en medelevend bewegen om elkaars belangen niet te schaden. Veiligheid is het concept van degenen met macht die zich afschermen tegen anderen en in hun eigen macht verstarren, zichzelf ideologiseren, dogmatiseren en insluiten in een ondoordringbare koker. Iemand die jaren in een bunker leeft en in airconditioned auto's wordt rondgereden, kan mentaal ook helemaal niet meer anders op het leven reageren dan Wilders doet. In oneliners, die enkel nog geslikt worden door hen die de samenleving toch al niet meer begrepen. Wilders kun je dat niet kwalijk nemen, zo'n leven lijkt me geen pretje. Maar een staat die besluit haar regering door zo iemand te laten sturen, zet zijn humane waarden en een prettig samenleven op het spel. Die realiteit daagt ons uit tot creatieve antwoorden. [...]

Als er al zoiets als een erfzonde bestaat, is het deze maatschappelijke gevangenschap, dit ingebondenzijn in een systeem dat meedogenloos uitbuit en rooft en mij nauwelijks de ruimte geeft daar niet aan mee te doen. Erfzonde ... Onze geglobaliseerde mensengemeenschap zadelt ons op met een zonde die zo erfelijk is, dat je er haast niet aan kunt ontsnappen. De christelijke wereld heeft de hoofdtoon gezet op deze weg door het koloniale verleden, met het omarmen van het kapitalisme en het meegaan in de neoliberale globalisering. Kingston zien we als opnieuw een poging vanuit de christelijke gemeenschap om een andere weg in te slaan en wie maar wil uit te nodigen om die weg mee te helpen zoeken. In onze buurt willen we het gaan proberen, op onze schaal.

Jan-Anne Bos

Wij verstaan vrede en vredestichten als een onmisbaar deel van ons gemeenschappelijk geloof. Vrede is onlosmakelijk verbonden met de liefde, rechtvaardigheid en vrijheid die God alle mensen gegeven heeft door Christus en het werk van de Heilige Geest als gave en opgave. Het vormt een levenspatroon dat de menselijke deelname aan Gods liefde voor deze wereld weerspiegelt. De dynamische aard van vrede als gave en opgave ontkent het bestaan van spanningen niet. Deze vormen een intrinsiek element van menselijke relaties, maar het kan hun vernietigende kracht verlichten door rechtvaardigheid en verzoening te brengen.

God zegene de Vredestichters. Lidkerken van de Wereldraad van Kerken en andere christenen zijn één als nooit tevoren bij het zoeken naar wegen om geweld te weerspreken en oorlog te verwerpen ten gunste van 'Rechtvaardige Vrede' - het stichten van vrede met rechtvaardigheid als een gemeenschappelijk antwoord op Gods roep. Rechtvaardige vrede nodigt ons uit tot een gemeenschappelijke reis en om ons te verplichten tot het bouwen van een cultuur van vrede.

Moedige betrokkenheid

Wij, bijna duizend deelnemers vanuit meer dan honderd landen, bijeengeroepen door de Wereldraad van Kerken, hebben gedeeld in de ervaring van de Internationale Oecumenische Vredesbijeenkomst (IEPC), een bijeenkomst van christelijke kerken en interreligieuze partners, gewijd aan het bevorderen van vrede in de gemeenschap, vrede met de aarde, vrede op de markt en vrede tussen volkeren. [...]

Terwijl we in Jamaïca bijeen zijn, zijn we ons zeer bewust van de gebeurtenissen in de wereld om ons heen. Verhalen van kerken herinneren ons aan de lokale, pastorale en maatschappelijke verantwoordelijkheden van mensen die dagelijks moeten omgaan met de thema's die we hebben besproken. De naweeën van de aardbeving en tsunami in Japan roepen dringende vragen op rond nucleaire energie en bedreigingen van de natuur en de mens.

Regeringen en financiële instituties staan voor de noodzaak verantwoordelijkheid te nemen voor hun falende beleid en de verwoestende invloed daarvan op kwetsbare mensen. Met zorg en compassie zijn wij getuigen van de strijd voor vrijheid, rechtvaardigheid en mensenrechten van de volkeren in vele Arabische, maar ook in andere landen, waar moedige mensen strijden zonder wereldwijde aandacht. Onze liefde voor de volkeren van Israël en Palestina overtuigt ons ervan dat de voortdurende bezetting beide volkeren schade toebrengt. Wij hernieuwen onze solidariteit met de volkeren van verdeelde landen zoals het Koreaanse schiereiland en Cyprus en met volkeren die verlangen naar vrede en een einde aan lijden in landen als Colombia, Irak, Afghanistan en het Grote-Merengebied in Afrika.

Met één stem spreken

We zijn ons ervan bewust dat christenen vaak medeschuldig zijn geweest aan systemen van geweld, onrecht, militarisme, racisme, kastenstelsels, onverdraagzaamheid en discriminatie. Wij vragen God ons onze zonden te vergeven en ons te bekeren tot bewerkers van rechtvaardigheid en voorvechters van rechtvaardige vrede. We dringen er bij regeringen en andere groepen op aan ermee te stoppen religie als voorwendsel te gebruiken om geweld te rechtvaardigen. Samen met partners van andere geloofsovertuigingen hebben we erkend dat vrede een kernwaarde is in alle religies, en dat de belofte van vrede zich uitstrekt naar alle mensen, ongeacht hun tradities en verbintenissen.

We zijn één in ons streven, dat oorlog illegaal wordt verklaard. Worstelend om vrede op aarde worden we geconfronteerd met onze verschillende contexten en geschiedenissen. We beseffen dat onderling verschillende kerken en religies uiteenlopende perspectieven van de weg naar vrede met zich meebrengen. Sommigen onder ons beginnen vanuit hun standpunt van de persoonlijke bekering en moraal, de aanvaarding van Gods vrede in ons hart als grondslag voor vredesopbouw in de familie, in de gemeenschap, de economie, de aarde als geheel en de wereld der volkeren. Anderen beklemtonen de noodzaak zich allereerst te concentreren op wederzijdse ondersteuning en terechtwijzing binnen het lichaam van Christus, opdat vrede verwerkelijkt kan worden. Sommigen moedigen de kerken aan zich te committeren aan brede sociale bewegingen en het openbare getuigenis van de kerk. Iedere van deze benaderingen heeft waarde; ze zijn niet wederzijds uitsluitend. In feite hangen zij onlosmakelijk samen. Zelfs temidden van onze verscheidenheid kunnen we met йén stem spreken,

Vrede in de gemeenschap

Kerken leren over de complexiteit van rechtvaardige vrede waar we horen hoe de vele onrechtvaardigheden en de onderdrukking die tegelijkertijd actief zijn in het leven van velen en elkaar onderling versterken. Leden van een familie of gemeenschap kunnen onderdrukt worden en tegelijkertijd de onderdrukkers van anderen zijn. Kerken moeten ondersteunen bij het identificeren van de dagelijkse keuzes die misbruik kunnen beëindigen en mensenrechten, gelijke rechten voor man en vrouw, klimaatsrechtvaardigheid, economische rechtvaardigheid, eenheid en vrede kunnen bevorderen. De kerken dienen racisme en het kastenstelsel als ontmenselijkende realiteiten in de wereld van vandaag te confronteren. Geweld tegen vrouwen en kinderen moet eveneens zonde genoemd worden. Bewuste inspanningen zijn nodig om mensen met uiteenlopende bekwaamheden, zogenoemde gehandicapten, volledig te integreren in de kerk. Onderwerpen rond seksualiteit verdelen de kerken en daarom vragen we de Wereldraad van Kerken om veilige plekken te scheppen waar deze vraagstukken rond seksualiteit besproken kunnen worden. Op alle niveaus spelen kerken een rol bij het ondersteunen en beschermen van het recht op gewetensbezwaren en het verzekeren van asiel voor diegenen die zich verzetten tegen militarisme en gewapende conflicten.

De kerken moeten hun gezamenlijke stem verheffen om onze christelijke broeders en zusters en alle andere mensen die blootstaan aan discriminatie en vervolging op grond van religieuze onverdraagzaamheid te beschermen. Vredesonderwijs zou in het centrum van het curriculum geplaatst moeten worden in scholen, seminaries en universiteiten. Wij bevestigen de vredesopbouwende capaciteit van de jeugd en roepen de kerken op om netwerken van vredeswerk te ontwikkelen en te versterken. De kerk wordt geroepen haar zorgen openbaar te maken en de waarheid te verkondigen buiten de muren van haar eigen heiligdom.

Vrede met de aarde

De milieucrisis is ecn diepe ethische en spirituele crisis van de mensheid. We erkennen de schade die menselijke activiteit heeft toegebracht aan de aarde en herbevestigen onze verplichting aan de integrireit van de schepping en de dagelijkse levensstijl die dit vergt. Onze zorg voor de aarde en onze zorg voor de mensheid gaan hand in hand. Natuurlijke hulpbronnen zoals water moeten gedeeld worden op een rechtvaardige en duurzame manier. Samen met wereldwijde bewegingen dringen we er bij de regeringen op aan om hun economische activiteiten radicaal te hervormen ten behoeve van het doel; een ecologisch duurzame economie. Het grootschalige gebruik van fossiele brandstoffen en CO₂-uitstoot dient dringend gereduceerd te worden tot een niveau dat klimaatverandering beperkt kan houden.

De ecologische schuld van de geïndustrialiseerde landen die verantwoordelijk zijn voor klimaatverandering moet in de overwegingen betrokken worden wanneer ten aanzien van de CO₂-uitstoot over aandelen en aanpassingsplannen onderhandeld wordt. De nucleaire catastrofe van Fukushima heeft opnieuw aangetoond dat we niet langer moeten vertrouwen oр kernenergie als bron van energie. Wij verwerpen strategieлn zoals een geïntensiveerde productie van biobrandstoffen die de armen raken doordat zij concurreren met voedselproductie.